2-Katalitik konvertör ve lambda sensörü
3-Yakıt buharı geri kazanım sistemi
4-E. G. R. sistemi1-Karter Havalandırma SistemiKartere kaçan gazlarda hava, yakıt, eksoz gazları ve yağ buharları bulunmaktadır. Bu gazların kontrolü karter havalandırma sistemi ile yeniden kullanım sağlanarak, emme manifolduna gönderilmesiyle oluşturulmaktadır.Sistemin çalışmasında önce, gazlar ve yağ buharları yoğunlaştırıcıya gelir ve burada yağ buharları yoğunlaşarak yeniden boru aracılığıyla kartere iner. Gaz kelebeğinin açık olduğu durumlarda geri kalan gazlar, kıvılcım önleyiciden geçerek hava filtresine gelir.
Kıvılcım önleyicinin görevi; boru da oluşabilecek yanmanın kartere ulaşmasını önlemek içindir. Gaz kelebeğinin altındaki kanalla, karterden gelen bir miktar gazın, motor tarafından emilmesi sağlanır.
2-Katalitik Konvertör (Katalizör)
Enjeksiyon kontrol ünitesi lambda sensörü sinyali ile sürekli olarak karışımı ayarlar ve hava-yakıt oranını sabit tutar. Bu sayede, zararlı eksoz gazları azaltılabilmektedir. Konvertörde, iki çeşit kimyasal reaksiyon oluşur.
1- CO ve HC’ ların, ( CO2 ) karbondioksit ve ( H2 O ) su buharına dönüştürülmesi
2- ( NOX ) Azotoksitlerin, ( N2 ) azot’a dönüştürülmesi
Konvertör tek parça seramik çekirdek, metal kafes destek ve paslanmaz çelik dış gövdeden meydana gelmiştir. Seramik çekirdek petek yapısında olup, yüzeylere platin ve rodyum aktif maddeleri kaplanmıştır. 300 °C ‘den yüksek sıcaklıktaki eksoz gazları petek yapıdan geçerken katalizörler aktif hale gelerek, eksoz gazlarını kimyasal reaksiyonlar sonucu zararsız bileşiklere dönüşmesini sağlarlar.
Katalitik konvertörün arızalanmasına, kurşunlu benzin kullanımı ve konvertöre yanmamış benzinin girmesi neden olmaktadır.
– Kurşunlu benzin kullanılması;
Benzin içerisinde bulunan kurşun ; aktif maddeleri kaplayarak, katalizörün görev yapmasına engel olur. Bu nedenle, katalizörün sistemde bulunmasının hiç bir yararı olmaz.
– Konvertöre yanmamış benzin girmesi;
800 °C sıcaklıktaki konvertörden 30 sn. süre ile benzin geçmesi, seramik çekirdeğin eriyerek hasar görmesine neden olur. Bu nedenle; ateşleme sistemi problemsiz olarak çalışmalı, motor çalışırken buji bağlantıları çıkarılmamalı ve silindir karşılaştırılması gibi testleri uygulamadan önce, katalitik konvertör sökülerek yerine -eşdeğerde- bir boru takılarak test yapılması gerekmektedir.
3-Yakıt Buharı Geri Kazanım Sistemi
Yakıt buharı geri kazanma sistemleri; depodan buharlaşan yakıtın atmosfere atılmasını engelleyen, buharlaşan yakıtı depolayan ve motorun çalışma şartlarına uygun olarak yakıtın silindirlere gönderilmesini sağlayan sistemdir.
Bu sistemlerin çalışması; yakıt buharının silindir içerisine, pnomatik veya elektronik kontrolla gönderilmesine göre farklıdır. Bu nedenle, otomobillerimizde kullanılan bu sistemler; elektronik veya pnomatik kontrollu yakıt buharı kazanma sistemleri adını alır. Bu iki sistem parçaları arasındaki en önemli fark; yakıt buharının silindirlere gitmesini sağlayan valflerdir. Günümüzde sadece elektronik kontrollü yakıt buharı geri kazanım sistemleri kullanıldığı için, sadece bu tipin çalışması anlatılacaktır.
Elektronik Kontrollü Yakıt Buharı Geri Kazanım Sistemleri
Yakıt buharı geri kazanım sisteminin çalışması
Depodaki benzin buharlaşıp basıncı yükseldiğinde; çok amaçlı valf açılarak, benzin buharı aktif karbon filtreye dolmaya başlar. Filtrenin içindeki karbon, benzin buharını absorbe ederek buharın atmosfere kaçmasını engeller.
Pnomatik yakıt buharı valfi;
Elektronik yakıt buharı valfi ise;
Motorun çalışma durumuna göre, enjeksiyon-ateşleme kontrol ünitesi kontrolunda açılarak, yakıt buharının emme manifolduna girmesini veya girmemesini sağlar.
Yakıt buharı geri kazanım valfi
Kontrol ünitesi, valfin çalışmasına kumanda eder. Yakıt buharı kesme valfi; motorun çalışma koşullarına bağlı olarak, yakıt buharını gaz kelebeği altından emme manifolduna gönderir.
Aktif karbon filtre
Aktif karbon filtre; yakıt deposundan buharlaşan yakıt buharının depolanmasını ve yakıt deposunda vakum oluştuğu zaman çok amaçlı valf üzerinden deponun havalanmasını sağlar.
Kanaldan, filtreye giren yakıt buharı; karbon parçacıkları tarafından tutulur. Havalandırmadan giren ılık hava; kağıt filtreden geçerek, karbon parçacıkları ile temas eder. Karbon parçacıkları ile temas eden yakıt buharını parçacıklardan ayırır ve çıkış kanalına ve buradan da yakıt buharı kesme valfine taşır.
Depo havalandırma ve emniyet valfi (2 yönlü valf)
Depo havalandırma ve emniyet valfi; yakıt depo basıncına bağlı olarak, iki farklı şekilde çalışır.
a) Yakıt depo basıncı, yaklaşık 0,080 barı aştığında;
Valf , piston kanalını kapatır. Bu sırada; pistonun üst kısmına etkiyen basınç, pistonun altına etkiyen yay kuvvetini yener ve piston aşağı doğru hareket eder. Fazla yakıt buharı; piston dış yüzeyi ile valf gövdesi arasındaki boşluktan geçerek, havalandırma borusundan dışarı atılır. Böylece, depo basıncı düşer.
b) Yakıt deposunda yakıt seviyesinin düşmesi sonucu 0 ÷ 0,020 bar değerinde bir vakum meydana gelirse;
Valf ; hareket ederek, piston kanallarını açar ve havalandırma borusundan gelen dış havanın depoya girmesini sağlar. Böylece; yakıt depo basıncı, önceden belirlenmiş değerine tekrar çıkar.
Çok amaçlı valf
Çok amaçlı valfin fonksiyonları;
– Otomobilin devrilmesi durumunda, depodan yakıtın dökülmesini önler.
– Yakıt buharının aktif karbon filtrede birikmesini ve yakıt deposunda vakum oluştuğunda deponun havalanmasını sağlar.
4-E.G.R. Sistemi
Atmosferde % 78 oranında bulunan ( N2 ) azot gazı, zehirsiz ve zararsız bir gazdır. Ancak; yüksek sıcaklık ve basınçta, ( O2 ) oksijen ile birleşerek ( NOX ) azotoksitleri meydana getirir.
Otomobil motorlarında; yüksek sıcaklık ve basınç, yanma odası içinde meydana gelir.
Yanma odası içinde; basınç ve sıcaklığı motor performansını etkilemeden düşürmek için, silindire alınan yakıt hava karışımını kötüleştirmek gerekir.
Bu amaçla; motor performansının düşmediği düşük ve orta yüklerde, eksoz gazının % 5 – % 15 kadarı emme manifolduna gönderilir. Bu işlemi, E.G.R. sistemi yapar.
E.G.R. işlemini harici bir valf yardımıyla yapıldığı gibi , faz varyatörlü motorlarda supap zamanlaması değiştirilip , bir miktar egzoz gazı içeride bırakılarak E.G.R. işlemi gerçekleştirilir.
Özellikleri
Bu sistem , belirli çalışma kondisyonlarında egzoz gazlarının bir kısmını ( % 5 ÷ 15 ) emme devresine göndermektedir.Böylece yanma odasındaki sıcaklık tepe değeri düşecek ve aşırı azot oksit (NOx) engellenecektir. Motor kontrol ünitesi (2) egzoz manifoldundan alınan egzoz gazlarının motor tarafından tekrar emme devresine konulması fonksiyonunu yapmaktadır.
Motor kontrol ünitesi motor soğutma suyu sıcaklığı > 20°C ve 800 ila 3000 dv/dak. arasında bir kare dalga sinyali ile E.G.R elektrovalfine kumanda etmektedir. Bu sinyalin neden olduğu değişiklik E.G.R elektrovalfinin bobinindeki bir tıkacın hareket ederek egzoz manifoldundaki yanmış gazların emme manifolduna geçmesini ayarlamaktadır ; bu şekilde iki sonuç elde edilmektedir :
1- Daha az hava girmektedir;
2- Yanma sıcaklığı düşmekte ( etkisiz gazlar mevcut olduğu için) ve NOx (azot oksit ) oluşumu azalmaktadır.
E.G.R. Elektrovalfi
Emme manifoldunun üzerine monte edilmiş bulunan E.G.R. elektrovalfi ( vites kutusu tarafı ) motor kontrol ünitesinden verilen kumanda bazında emme manifolduna gönderilen egzoz gazı geçişini kontrol etme görevini yapmaktadır.
